◄ BURTOM WEB VE YAYIN KURULU

Hukuksal düzenlemelerde belirtilen ilan ve bilgilendirmenin kapsamını, genel anlamda tüketici hakları ile değil, hasta hakları boyutuyla değerlendirmek gereklidir. Çünkü getirilen sınırlamaların amacı, insan sağlığı ve bu kapsamda insan haklarını korumak, insanların kar, rekabet ve benzeri amaçlardan kaynaklanan eylemlerden zarar görmelerini engellemektir. Ancak bu şekilde değerlendirildiğinde yapılabilecek ve yapılamayacakları anlamlandırmak mümkün olacaktır.

Sağlık hizmetleri ile ilgili yapılacak tanıtımların sınırlarının saptanabilmesi için öncelikle bu alanda mevcut düzenlemelerin incelenmesi gereklidir.

Ülkemizde hekimlik uygulamalarının esaslarını belirleyen temel yasa olan 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Ka­nun’un 24. maddesi ile bu maddeye paralel olarak düzenlenmiş olan Tıb­bi Deontoloji Tüzüğü’nün 9. maddesine göre hekimlerin adlarını, Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan ihtisaslarını, akademik un­vanlarını, hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini bildiren ilan­lar verebilmeleri mümkün olup diğer suretlerle ilan, reklam, vesa­ire yapmaları memnudur. 1219 Sayılı Yasa’da yer alan “memnu­dur” ibaresi, çok açık ve kesin bir yasağı ifade etmektedir.

Hekimlerin uymaları gereken etik kuralların gösterildiği Tıbbi Deonto­loji Tüzüğü’nün 8.maddesinde ise tabiplik ve diş tabipliği meslek­lerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe (görünüm) ve­rilemeyeceği, hekimlerin yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şere­fini üstün tutmaya mecbur oldukları, ne suretle olursa olsun, yazı­larında kendi reklamlarını yapamayacakları, gazetelerde ve diğer iletişim araçlarında reklam niteliğinde teşekkür ilanları yazdıramaya­cakları düzenlenmiştir.

Hekimlik Meslek Etiği Kurallarının “Ticari Amaç ve Reklam Yasağı” başlıklı 11. maddesine göre de “Hekim, mesleğini uygularken reklam ya­pamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslek­taşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz. He­kim, yayın araçlarıyla yapacağı duyurularda varsa, Tababet Uzmanlık Tü­züğü’ne göre kabul edilmiş olan uzmanlık alanını, çalışma gün ve saatle­rini bildirebilir.”

Sağlık hizmetlerinin sunulduğu yere göre yapılmış olan düzenlemeler­de de reklam yasağına ilişkin kurallar ayrıca vurgulanmıştır.

Özel Hastanelerin uyması gereken kuralların belirlendiği, Özel Hastaneler Yönetmeliğinin 60. maddesinin başlığı daha önce “Reklam ve Tanıtım” iken daha sonra yapılan girişimler sonucun­da yanlışlığın farkına varılarak Yönetmelikte değişiklik yapılmış, madde­nin başlığından ve madde metninden “reklam” ibaresi çıkarılmıştır. Madde başlığı “Bilgilendirme ve Tanıtım” olarak düzenlenip madde hükmü değiştirilirken özel hastanelerin reklam yapmasının yasak olduğunu vur­gulamak amaçlanmış, tanıtım ise belirli koşullara bağlanarak çerçevesi çi­zilmiştir.

Bu maddede ayrıca, özel hastanelerin hizmet alanları ve suna­cağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendir­mek amacıyla tanıtım yapabilecekleri ve ilan verebilecekleri belirtilirken, deontoloji ve meslek etik kurallarına aykırı, talep yaratmaya yönelik tanı­tım yapılamayacağı, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamayacağı ve bu mahiyette tanıtım yapılamayacağı, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapıla­bileceği, daha detaylı bilgilerin sunulabilmesine olanak sağlayan web si­telerinde dahi tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgilerin verile­meyeceği açıkça düzenlenmiştir.

Özel hastaneler dışında kalan özel sağlık kuruluşlarını kapsayan Ayak­ta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönet­meliğin 29. maddesinde de Özel Hastaneler Yönetmeliğine paralel ola­rak düzenleme yapılarak, sağlık kuruluşları tarafından reklam yapılama­yacağı kesin bir şekilde belirtilmiş, tanıtımın ise tıbbi deontoloji ve mesle­ki etik kurallarına aykırı, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren, talep ya­ratmaya yönelik, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış veya yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş uygulamalara dayalı olamayacağı, sağlık ku­ruluşlarının diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan dav­ranışlarda bulunamayacakları, ancak sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelik­te bilgilendirme yapabilecekleri, her türlü yayın mecralarında yer alan sağlık bilgilerinin konusuna göre yetkili sağlık meslek mensupları tarafın­dan verilmek zorunda olduğu belirtilmiştir.

Bu tür bilgilendirme ve tanıtımların hastayı ilgili sağlık kuruluşuna doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamayacağı, sağlık kuruluşlarının reklam niteliğinde olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilecekleri ve ilan verebile­cekleri, bu kapsamda yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlan­mamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer veremeye­cekleri ifade edilmiştir.

Her iki yönetmelikte de geçen sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme hakkında farklı yorumlamalar yapılması nedeniyle bu bilgilendirmenin kapsamını tekraren paylaşmakta yarar var. Koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında yapılabilecek olan bilgilendirmeler, bireye yönelik bağışıklama, hastalıklardan korunma, erken tanı, aile planlaması, beslenme durumlarının iyileştirilmesini sağlamak için gıda güvenliği ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması, sağlık eğitimi gibi konuları içermektedir. Buna ek olarak fiziksel, biyolojik ve sosyal çevredeki olumsuz koşullardan kaynaklanan sağlık sorunlarını önlemek amacıyla verilen bilgileri de kapsamaktadır. Yani bireyleri hastalıklardan koruma amaçlı verilen bilgileri içermektedir. Sağlığın geliştirilmesi de halkın sağlık eğitimi, toplum kalkınması, sosyal, ekonomik ve çevre koşullarının iyileştirilmesi hakkındaki bilgileri de kapsamaktadır. 

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde görev yapan ve Türk Tabipleri Birliği temsilcisi bir üyenin de görev yaptığı Reklam Kurulu gündeminde de önemli bir yer tutan, sağlık alanındaki tanıtımlara ilişkin uyulması gereken kurallar, hem yasa hem de yönetmelikte açık bir şekilde yazılmıştır.

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar başlıklı 61. maddesinde; “…kamu sağlığını bozucu, hastaları, yaşlıları, çocukları ve engellileri istismar edici ticari reklam yapılamaz.” hükmü bulunmaktadır.

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinde de sağlık alanına ilişkin konulan özel maddelerde, sağlık alanında kamu sağlığını bozucu nitelikte, hasta istismarı yapan tanıtımlar yapılamayacağı ve çok yaygın bir ihlal alanına dönüştüğü görülen hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntülerin hiçbir şekilde kullanılamayacağı net bir şekilde vurgulanmıştır.

Yönetmeliğin devamında, “Tanıklı reklamlar” başlığı altında, reklamlarda doktor, diş hekimi, veteriner hekim ve eczacılar ile sağlık kuruluşlarının bir mal veya hizmete yönelik sağlık beyanında bulunduğuna ilişkin ya da bu izlenimi uyandıran herhangi bir görüntü, beyan veya atfa yer verilemeyeceği belirtilerek, doktor kimliğiyle bir ürün veya hizmete yönelik sağlık beyanının yasak olduğu vurgulanmıştır.

Ayrıca yine bu yönetmeliğin “Reklama ilişkin özel düzenlemesi bulunan mal veya hizmetler” başlıklı 26. maddesinde, reklama ilişkin özel düzenlemesi bulunan mal veya hizmetlerin reklamları, ilgili mevzuatında yer alan reklam ve tanıtımla ilgili diğer hükümlere de uygun olmalıdır denilerek sağlık hizmetlerine ilişkin hukuki düzenlemelere aykırı tanıtımların Reklam Kurulunca da cezalandırılacağı belirtilmiştir.

SONUÇ OLARAK; tüm bu düzenlemeler, hekimlik mesleğine ve tedavi kurumlarına ticari bir görünüm verilmesini ve bu alanda reklam yapılmasını tartışmaya yer bırakmayacak şekilde yasaklandığını göstermektedir. Hekimler ve özel sağlık kuruluşları tarafından hukuksal düzenlemelerde gösterilen sınırlar içinde kalmak kaydı ile ilan verebile­ceğini, kişilerin evrensel kabul görmüş bilimsel doğrular ışığında ve yi­ne hukuksal düzenlemelerdeki sınırlamalara uygun olarak bilgilendirilebileceğini, an­cak tüm bunların reklam niteliğinde olmaması gereğini ortaya koy­maktadır.

TABELALAR

Hekimler ve özel sağlık ku­ruluşlarının kullandıkları tabelalar da kişinin/kuruluşun kendisinin tanıtı­mında kullandığı araçlardan biridir. Bu niteliği ve yaygın kullanımı sebe­biyle tabelanın boyut ve içeriği ile ilgili olarak Tıbbi Deontoloji Tüzüğün­deki düzenlemenin yanı sıra Türk Tabipleri Birliği tarafından özel düzen­lemeler de yapılmıştır. Bu düzenlemelerle saptanmış standartlar dışında tabela kullanılması da tanıtım kurallarına aykırılık olarak değerlendirilebi­lecektir.