Erken ergenlik sıklığındaki artış, tartışmalı olmakla birlikte, endokrin bozucularla ilişkili olabilir. Erken ergenlik bir yandan kemik yaşının ilerlemesi nedeniyle erişkin boyunun kısa kalması, bir yandan da çocuğun psikolojik-zihinsel gelişimi ile uyumsuz olarak üreme kapasitesine ulaşmasına neden olması nedeniyle kaygı vericidir. Ergenlik bulgularının kız çocuklarda 8, erkek çocuklarda 9 yaşından önce başlaması erken ergenlik olarak tanımlanmaktadır. Bu durumun birçok nedeni vardır. Bu yazımızda toplum sağlığı sorunu olarak endokrin bozucu kimyasallara odaklanacağız.

Endokrin bozucu kimyasallar, kendileri hormon olmadığı halde, hormon salgılayan hücrelerin reseptör (algaç) denen bölgelerine moleküler benzerlik nedeniyle bağlanarak zamansız veya normalden fazla hormon salgılanmasına neden olur.

Endokrin bozucu kimyasalların sadece endokrin sistemde değil, hemen her sistemde ve organda neden olduğu hastalıklar vardır:

Dolaşım-solunum sisteminde:

•  Astım (Hava kirliliği)
• Kalp hastalıkları/ hipertansiyon,BPA
• İnme (PCBler)

 Beyin/Sinir Sisteminde:

• Alzheimer hastalığı (Kurşun)
• Parkinson hastalığı (Pestisiler)
• ADHD/öğrenme bozuklukları (PCBs, Kurşun, Etanol, OC Pestisitler

 Immun/Otoimmun (Bağışıklık) Sisteminde:

• Enfeksiyonlara duyarlılık (Dioxin, Perflorlanmış bileşikler)

 Maruziyet Ortamları

Endokrin bozucu kimyasallara yaşam alanlarımızın hepsinde maruz kalabiliriz:

• Diyet, su, hava, toprak
• Kapalı ortamlar (ev, kreş, işyeri), tozlar
• Anne karnı, anne sütü

Endokrin bozucular için farklı sayıda maruziyet kaynağı olabilir. Maruziyetlerde:

• Besin
• Yaşam yeri
• Meslek
• Yaş
• Yaşam stili rol oynamaktadır.

Bazı endokrin bozucular yağ dokularında birikir ve etkilerini uzun süre devam ettirir. Bu kimyasallara bazı örnekler aşağıdadır:

• Endüstriyel kimyasallar
• Yan ürünler
• Tüketici ürünleri içindeki aktif içerikler, katkılar, koruyucular
• İnsektisitler, herbisitler, fungusitler
• Kişisel ürünler, ilaçlar
• Paketleme materyalleri
• Kumaşlar, elektronik
• Yiyeceklerimiz içindeki kontaminantlar
• Pestisitler, plastikleştiriciler,metaller, endüstriyel kimyasallar, hidrokarbonlar

 Obezite ve Endokrin Bozucular

Obeziteye neden olan kimyasallar iki yolla bunu gerçekleştirmektedir. Obezojen denen bu maddeler:

1. direkt yolla: spesifik olarak yağ hücrelerinin sayısını veya var olan hücrelerdeki yağ depolanmasını arttırarak
2. indirekt yolla: İştah ve doymanın hormonal kontrolünü ve metabolik hızı değiştirerek gösterirler.

Bu maddelerin neden olduğu sağlık sorunları içinde daha da dramatik olan epigenetik etkidir. Epigenetik etki bazı obezojenik etkilerin sonraki kuşaklara aktarılmasıdır. Bu etki DNA dizininde değişiklik olmaksızın gen ekspresyonundaki değişiklikleri kapsar. Anne karnındaki yaşam ve erken yenidoğan dönemi kimyasalların zararlarına en hassas dönemdir. Doğumdan önceki yetersiz beslenme hayatın ileri dönemlerinde kalp-damar hastalıkları riskini arttırır. Obezojenlere anne rahminde maruz kalınması; özellikle kök hücre düzeyinde normal hücre ve doku gelişimini ve fonksiyonunu değiştirebilir. Obezojenler, sadece doğum öncesi ve erken çocukluk döneminde zararlı etki göstermezler. Örneğin, organoklorinler yağda çözünür oldukları için fazla tartılı ve obez erişkinler için de tehlike oluştururlar. Ayrıca obezojenler hem tiroid bezinin çalışmasını etkileyerek metabolizmayı yavaşlatırlar hem de depolanan yağı enerjiye çeviren hücre içi mitokondrilerin işlevini bozarlar.

Bugün obeziteyle direkt ilişkilendirilen 20 ye yakın kimyasal vardır:

• Soya fitoestrojen,(genistein), monosodyum glutamat, fruktoz
• Sigara içme /nikotin
• Persistan organik kirleticiler(POP):dioksin(TCDD) ve furanlar, poliklorine bisfeniller(PCB) * Persistan organofosfat pestisitler: atrazin, DDE,chlorpyrifos
• Yanmayı geciktirici kimyasallar
• Plastik yapımında kullanılan maddeler ve plastikler
• Fungisitler
• İlaçlar: rosiglitazone, DES, östradiol
• Ancak bunların dışında günlük hayatımızda maruz kaldığımız 800 e yakın kimyasal var.

 Günlük yaşamımızdaki obezojenler:

• Sobadan yoğurda kadar birçok hazır yiyeceğin içinde bulunan yüksek fruktozlu mısır şurubu
• Organochlorine pesticides ; toprakta (DDT)
• İçme ve kullanım suları (atrazin, tributyln)
• Konserve kutuları ve su şişeleri, kasa fişleri, karbonsuz ısıya duyarlı fotokopi kağıtları, polikarbonat plastikler, yiyecek kaplarının içindeki epoksit reçine, diş dolguları, lensler,CD,DVD,tüm elekrtonik eşya (BPA)
• Yapışmaz tavalar ve mikro dalga fırınlar için mısır ve pizza kutuları, su geçirmez giysiler, leke tutmaz ev eşyaları; halı, yatak, koltuk vs(PFOA)
• Kişisel bakım ve temizlik ürünleri, parfümler :phythalat, koruyucu butylparaben (preservative) ve non ionik surfaktantlar (nonylphenol)
• Sıhhi tesisat, mobilya ve inşaat malzemesi (PVC)
• Banyo perdeleri ve hava temizleyici ,kokulu sprayler, vinil döşemeler, ambalaj malzemeleri, marketlerde etlerin suyunu çekmek için kullanılan plastik maddeler : (Fitalatlar)

Obezojenlerden nasıl korunuruz?

• Sular karbon filtrelerden geçirilmeli
• Su ve içecek şişeleri BPA içermemeli.

Haziran 2011’den beri Türkiyede bebeklere ait polikarbonat ürünlerde BPA bulunması yasaktır.

• Sert plastik kaplar: Altında PC işareti olan ve geri dönüşüm numarası 3(polivinil klorid) ve 7(diğer) yazan plastik kaplar kullanılmamalı. 1,2,4,5(poliproplen): en zararsızıdır ve kullanılabilir.
• 6 (polistiren) plastik bardak tabak, köpük bardak hazır paket fast-food ürünlerinde bulunur. Kullanılabileceği belirtilmekle birlikte genel olarak plastiklerden uzak durmakta yarar vardır.
• Su şişeleri serin ortamda tutulmalı
• Plastik maddelere sarılı ve plastik kaplarda saklanan ürünler ( plastik biberonlar dahil) mikrodalga fırınlarda kullanılmamalı
• Daha az konserve gıda tüketilmeli
• Besinlerin plastik maddelerle teması engellenmeli
• Bebeklerin fitalat içermeyen oyuncaklarla oynaması daha sonra ellerinin yıkanması sağlanmalı.
• Küçük balık tüketimi tercih edilmeli: Büyük balıklar daha derin sularda yüzdükleri için kimyasal atıklara daha fazla maruz kalabilir.
• Hormon ve antibiyotik içermeyen etler yenmeli
• Yağlı hayvansal ürünlerin tüketilmesinden kaçınılmalı
• Sebze ve meyveler iyice yıkanmalı
• Yapışmaz teflon tavaları kullanmaktan vaz geçmeli, kullanılıyorsa çizildiğinde hemen atılmalı
• Önceden paketlenmiş değil kasapta açıkta olan etten alınmalı ve naylona değil kağıda sardırmalı
• Hava temizleyiciler kullanılmamalı
• Çocuk yuvaları, okullarda ve evlerde pestisit uygulaması bilinçli olarak ve profesyoneller tarafından yapılmalı, ilacın türü, miktarı ve uygulandığı yer kayda geçirilmelidir. Yeni pestisit uygulanan yerlerden uzak durulmalıdır.
• Bu konuda bilmediğimiz şeyler bildiklerimizden çok daha fazla olduğu için çevre olayları,bununla ilgili medya ve bilimsel yayınlar dikkatli izlenmeli.